لزوم مقابله با ازدواج پسر بچه‌ها در ایران
رایحه مظفریان
معمولاً در دو تاریخ روز جهانی دختربچه‌ها و روز جهانی زن، موضوع ازدواج دختران مورد توجه قرار می‌گیرد اما ازدواج پسرها کم‌تر مورد بحث در محافل جهانی بوده است. این در حالیست که اکثر کشورهای جهان پیمان نامه‌ی حقوق کودک را امضا کرده اند و مفاد آن را پذیرفته اند. در این پیمان نامه به طور مستقیم به موضوع ازدواج کودکان اشاره نشده و این یکی از ضعف‌های پیمان نامه‌ی حقوق کودک است اما از برخی از مواد پیمان نامه و هم‌چنین برخی از مواد پروتوکل‌های الحاقی و یا بیانیه‌های مختلف کمیته حقوق کودک، می‌توان برای ممنوعیت ازدواج کودکان استفاده کرد.
ماده‌ی ۱ پیمان نامه حقوق کودک: یک کودک، انسانی است که سن هجده سالگی را هنوز تمام نکرده است مگر این‌که سن بلوغ از نظر حقوق جاری در کشورهای مربوطه زودتر تعیین شده باشد.
ماده‌ی ۳ (نفع کودک(، تبصره‌ی ۱: درانجام هر اقدامی که به نوعی به کودک مربوط می‌شود، چه در بخش عمومی، خصوصی، اداری، غیر اداری و یا هر بخش دیگری، رعایت نفع و تامین سلامت کودک بر سایر مسائل تقدم دارد.
ماده‌ی ۱۶ (حفظ محدوده‌ی خصوصی): محدوده‌ی شخصی و خصوصی هیچ کودکی قابل تعرض نیست. این محدوده که شامل همه‌ی جوانب مربوط به امور خانوادگی، مسکونی، حیثیتی و مکاتبات شخصی است، نباید به طور عمد یا غیرقانونی آسیب ببیند.
در ماده‌ی ۱۸ پیمان نامه‌ی حقوق کودک در باب نگهداری کودک توسط والدین، اشاره شده که پدر و مادر هر دو با هم مسئول تربیت و رشد کودک هستند و حکومت‌ها جهت اجرای این حق باید از والدین جهت رشد کودک پشتیبانی و حمایت کنند.
با آن که میانگین سن ازدواج در سال ۹۳ برای مردان در بار اول در ایران ۲۷٫۶ سال بوده و پژوهش‌ها نشان می‌دهند که سن ازدواج برای هر دو جنس سیر صعودی پیدا کرده است، اما هم‌چنان در ایران تعدادی از پسرهای کم‌تر از ۱۵ سال ازدواج می‌کنند و این ازدواج‌ها در محضرها ثبت میشوند.
اخیراً کمیته حقوق کودک سازمان ملل در بیانیه‌ای به ایران توصیه کرده است که دولت ایران باید توجه بیش‌تری به وضعیت ازدواج کودکان در ایران داشته باشد و باید سن مجاز برای ازدواج را به ۱۶ سال افزایش دهد؛ زیرا اکنون قانون با اذن پدر و تشخیص دادگاه صالح حدود سنی برای ازدواج ندارد.
نگاهی به وضعیت ازدواج پسرها از چند وجه میتواند مهم باشد:
- ارتقاءِ وضعیت اجتماعی و تحصیلی پسرها در جامعه به اندازه‌ی دخترها باید مورد توجه قرار بگیرد. پذیرش مسئولیت خانواده، پسرها را هم از ادامه تحصیل دور میکند.
- پسرهایی که به هر دلیل قربانی ازدواج زودهنگام میشوند، مسئولیت های بسیاری را متحمل میشوند یکی از این مسئولیت‌ها تامین معاش و اقتصاد خانواده است.
- ازدواج زودهنگام هر کدام از والدین و کم سن و سال بودن والدین احتمال بهبود شرایط و کیفیت زندگی خانواده را کم میکند؛ چرا که بیش‌ترین علت ازدواج زودهنگام فرار از فقر است در حالی که ناآگاهانه فقر باقی می‌ماند و به نسل بعد نیز منتقل می‌شود.
نگاهی به آمارهای سال ۱۳۹۳ نشان میدهد که ۳۲۱ ازدواج پسر کم‌تر از ۱۵ سال در ایران ثبت شده است. این رقم در شرایطی در نظر گرفته می‌شود که تعداد زیادی از ازدواج‌هایی هم که در طول سال صورت می‌گیرد، ثبت نمی شوند. ردیف نخست این جدول به خوبی نشان میدهد که چه تعدادی از این ۳۲۱ ازدواج با دخترانی با چه سنین ازدواج کرده‌اند. ۱۵ مورد از پسران کم‌تر از ۱۵ سال با دختران کم‌تر از ۱۰ سال، ۱۱۱ مورد با دختران ۱۰ تا ۱۴ سال، ۱۳۹ مورد با دختران ۱۵ تا ۱۹ سال، ۴۱ مورد با دختران ۲۰ تا ۲۴ سال، ۱۱ مورد با دختران ۲۵ تا ۲۹ سال و ۴ مورد با دختران ۳۰ تا ۳۹ سال ازدواج کرده‌اند. اگر چه در جداولی که از سال‌های پیش موجود است، تعدادی از ازدواج‌های پسران کم‌تر از ۱۵ سال با دختران بالای ۳۰ تا ۶۰ سال و بیش‌تر هم ثبت شده ولی در سال ۹۳ تنها ۴ مورد از این دست گزارش شده است. هم‌چنین علت اصلی این گونه ازدواج‌ها با اختلاف سنی به این زیادی، هنوز مشخص نیست.
با آن‌که جامعه‌ی جهانی بیش‌تر به ازدواج دختران توجه نشان میدهد اما نباید در این هیاهوها پسران را از یاد برد؛ چرا که تاثیراتی که ازدواج بر روی دختران و آیندهی آنها میگذارد، کم و بیش زندگی پسرها را نیز وادار به تغییر میکند. علت این که جهان کم‌تر به موضوع ازدواج پسران و تاثیرات آن میپردازد، تعداد کم‌تر این اتفاق برای پسران در مقایسه با دختران است.
پیش‌تر، عوامل تاثیر گذار ازدواج بر زندگی دختران طبقه بندی شده است؛ آن‌چه میتواند زندگی پسرها را نیز تحت تاثیر قرار دهد، عوامل مشابهی خواهد بود. همان طور که اشاره نیز شد، وقوع ازدواج زودهنگام فرصت تحصیلی پسران را یا از بین میبرد و یا به تعویق میاندازد. در جوامع سنتی که این پدیده برای پسران به وقوع میپیوندد، در حقیقت آنها را وارد دنیایی میکند که مجبور میشوند مسئولیت پذیری پیش از موعد مناسب را فراگیرند و بپذیرند که باید خانواده را سامان بدهند؛ در حالی که برای پسران نیز نداشتن تجربه و مهارت زیستی کافی میتواند زنگ خطری برای ایجاد انحرافهایی در آیندهشان باشد. به هر حال نمیتوان کودک تازه بالغی را که برایش همسر نیز برگزیده شده است، از ایجاد رابطه‌ی جنسی دور نگه داشت. این کودکان در حالی وارد دوران پدری میشوند که هنوز دوران کودکی را به طور کامل پشت سر نگذاشتهاند.
برخی از مواردی که باید در کاهش ازدواج کودکان در نظر گرفته شود:
- بازنگری پیمان نامه‌ی حقوق کودک
- انتخاب و پیشنهاد یک روز خاص با موضوع ازدواج کودکان
- تغییر قانون ایران و افزایش سن ازدواج کودکان
- انجام پژوهش‌های میدانی وسیع و سنجش علل و مشکلات ازدواج کودکان
- اتخاذ بودجه‌ای ویژه و خاص برای مدیریت کاهش ازدواج کودکان در ایران
