ختنه دختران در ایران در نواحی جنوبی و غربی کشور غالبا در مناطق روستایی و در حومه شهرهای چهار استان هرمزگان، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی معمول است.
ختنه دختران موضوعی است که از سال های گذشته جوامع را درگیر کرده و با کاهش روند آن اما باز هم در کشورهای مختلفی از جمله ایران انجام می شود.
دختران کم سن و سال گم می شوند میان هیاهوی زنانه. لابه لای دست های بی بی و زنان اطراف فدای حجب و حیا می شوند. پاکی می خرند و منزه می شوند. بی بی دختران را ناقص می کند. چون، دختر ختنه نشده ناپاک است، دست به هرچه بزند آن را ناپاک می کند،هر چه درست کند بی مزه است. دختر ختنه نشده بی حیا و بی چشم و رو است.
ختنه دختران موضوعی است کهن. ریشه های آن به مصر باستان بر می گردد اما در همه نقاط جهان رواج دارد. ختنه دختران از طریق برداشتن جزیی یا کلی از قسمت های بیرونی آلت تناسلی دختران انجام می شود. گزارش های اخیر یونیسف حکایت از آن دارد که امروزه حدود ۱۳۰میلیون نفر زن و دختر در سراسر جهان قربانی یکی از انواع ختنه بوده اند و سالانه حدود دو میلیون نفر به تعدادشان اضافه می شود.
در حال حاضر نیز ختنه دختران در ۲۹کشور همچون آفریقا، بعضی کشورهای آسیا و برخی مهاجران آمریکای شمالی، استرالیا، خاورمیانه و اروپا رواج دارد. به همین منظور ۶فوریه در تقویم به نام روز جهانی مبارزه با ختنه زنان نامگذاری شده است.
بازتولید ختنه دختران توسط زنان
به مناسبت این روز اندیشگاه فرهنگی کتابخانه ملی با رونمایی از کتاب «به نام سنت» که پژوهشی در زمینه ختنه زنان در ایران است نشستی را برگزار کرد. ابتدای نشست شهلا اعزازی جامعه شناس در حوزه زنان و خانواده این پدیده را از منظر جامعه شناسی بررسی کرد.
اعزازی پدیده ختنه زنان را مرتبط با بحث قدرت می داند و می گوید: اگر بخواهیم از منظر جامعه شناسی به موضوع نگاه کنیم بحثم را با قدرت شروع می کنم. در طول تاریخ همیشه افرادی داشتیم که دارای قدرت بودند که تعدادشان هم در جامعه محدود است. معمولا قدرتمندان سعی می کردند که بر روی چگونگی تحرکات،چگونگی زندگی، آرزوها و امیال افراد زیر دست خود نظارت داشته باشند.»
از طرفی هم در طول زمان گروه های مختلفی بودند که قدرت نداشتند:« یک مدت برده و برده دار بود یک زمانی ارباب و رعیت بود. همیشه زنان هم بدون توجه به سطح پیشرفت جامعه بدون توجه به امکاناتی که برای مردها وجود داشت جزو گروه بی قدرت بودند و برای مدتی طولانی تمام رفتار زنان زیر کنترل و نظارت بود. به خصوص رفتار جنسی.»
بر اساس این نظارت الگوی ایده آل برای زن ها ساخته می شد: «یک زن خوب وظیفه اش این است که ازدواج کند، بچه دار شود و زیر سرپرستی یک مرد قرار گیرد و برای اینکه این الگو را بتواند داشته باشد یکسری درخواست ها از زن می شد یکی از رفتارها بکارت دختران بود. دختران نباید تا زمان ازدواج بکارت خود را از دست می دادند. برای اینکه دختر بکارت خود را حفظ کند راه های مختلفی بود که یکی از خشن ترین راه ها مساله ختنه زنان بود. به دلیل اینکه دختر احساسات جنسی نداشته باشد تا بکارت خود را حفظ کند.»
اعزازی در تعریف ختنه دختران می گوید: «مثله سازی جنسی زنان عملی است که حداقل در ایران در روستاهای مختلف صورت می گیرد و از نظر پزشکی و بهداشتی بسیارنا مناسب است. این عمل توسط پیرزنان صورت می گیرد معمولا چند دختر را جمع می کنند و با یک تیغ ختنه صورت می گیرد. اینگونه آلودگی ها منتقل می شود. نکته مهم این است که این فرد زندگی خودش را از این راه می گذراند. خوشبختانه اینها سالمند شدند و جانشین برایشان وجود ندارد. اما در بعضی از شهرها دختران خودشان را برای ختنه به شهرهای عربی می فرستند. یعنی به نوعی به پرستیژ‌هم تبدیل شده است.
در خفا بودن این نوع مراسم خود سرپوش بزرگی شد بر ادامه این عمل و ناآگاهی مداوم:« بر خلاف مراسم مربوط به پسران این عمل در خفا و پوشیده است و هیچ نوع ابراز شادمانی صورت نمی گیرد. فقط مساله زنان است. عدم آگاهی در مورد اینکه این عمل همگانی نیست وجود داشته. کسی نمی دانست همه اینگونه نیستند. کمپین هایی تشکیل شد که مقداری آگاهی داد و اولین بار در رادیو و تلویزیون متوجه شدند که این عمل همگانی نیست.»
ختنه دختران نه فقط میان مسلمانان و نه صرفا در خاورمیانه رایج است چنانچه ریشه های تاریخی آن به پیش از اسلام و میان آفریقاییان بر می گردد. این جامعه شناس می گوید: «نمی دانم واقعا مذهبی است، فرهنگ یا آداب و رسوم. اما در ایران خیلی بر مباحث دینی تاکید می کنند.می گویند سنت پیامبر و حضرت فاطمه است. دختر ختنه نشده ناپاک است دست به هرچه بزند آن را ناپاک می کند هر چه درست کند بی مزه است. دختر ختنه نشده بی حیا و بی چشم و رو است. این فشار به حدی زیاد است که دخترانی که از این کار فرار کرده بودند به سن بلوغ و ازدواج که می رسند خودشان می خواهند این کار را انجام دهند تا تحقیرهای خانواده شوهر را نشنوند.»
ختنه دختران عملی کاملا زنانه است: «این زنان هستند که دختر را وادار می کنند. در حین عمل زنان حضور دارند، جشن و شادمانی اگر باشد زنها انجام می دهند. مردها بی تفاوت از کنار این قضیه می گذرند و به روی خودشان نمی آورند. یک سوال پیش می آید چرا زنان انقدر اصرار دارند. چرا مادران آنقدر اصرار دارند. در واقع یکی از پدیده هایی که در جوامع مردسالار وجود دارد این است که از زنان استفاده می شود تا مردسالاری را بازتولید کنند. خیلی وقت ها دیده می شود که مرد بخشی از قدرت خود را برای نظارت بر دیگران به زنها منتقل می کند. تنها تا زمانی زن می تواند قدرتمند باشد که هنجارهای مردانه را رعایت کند. مادر باید دقیقا آنچه را که پدر می خواهد اعمال کند. این مادران هستند که بر مثله سازی بدن دختران خودشون تاکید می کنند تا آنچه را که مردان اصلا در موردش صحبت نمی کنند انجام دهند تا رضایت مردان را کسب کنند. خود زنها هستند که آن را بازتولید می کنند.»
در ۶سالگی تجربه کردم
دختری حدودا ۳۰ ساله. دانش آموخته مطالعات زنان است. تجربه ختنه او را به سمت تجربه مستند از زنان ختان در اورامانات کشانده. با لهجه کردی از تجربه اش می گوید از خوشحالیش و از امیدهایش: خیلی خوشحالم که این روز در ایران به رسمیت شناخته شده است. من خودم در ۶سالگی این قضیه برایم اتفاق افتاده است. تمام هم نسل های من در کرمانشاه چنین وضعیتی را تجربه کردند. این مساله یکی از دغدغه های دوره دانشجویی ام بود. در حین تحقیق نیازی به همذات پنداری نداشتم چون خودم مرحله را طی کرده بودم. چیزی که برای من در مصاحبه ها با خانم ها جالب بود این بود که خیلی بر عدم برقراری ارتباط با همسرشان و فرار از رابطه یا صحبت کردن در این مورد تاکید می کردند.
مساله ای که زیاد اتفاق افتاده بود این بود که زنانی که همسرانشان به آنها معترض بودند خیلی راحت پذیرفته بودند همسرشان زن دیگری را اختیار کند. این مساله به مالکیت زنان بر بدنشان بر می گردد که متاسفانه هیچ مالکیتی ندارند. و الان هم هنوز اتفاق می افتد و رایج است. باید به آن توجه شود، اعمال قانون شود و آموزش داده شود. باید از منظر بهداشتی به این قضیه نگاه کرد بعضی از دخترها هنگام انجام این عمل از بین می روند یا واقعا دچار مشکل فیزیولوژی می شوند.
پیامدهای ختنه دختران
ختنه دختران در ایران در نواحی جنوبی و غربی کشور غالبا در مناطق روستایی و در حومه شهرهای چهار استان هرمزگان، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی معمول است. کامیل احمدی پژوهشگر و نویسنده کتاب «به نام سنت» از اهالی کردستان ختنه دختران را از درون خانواده اش جست و جو کرده. زنان خانواده او از رسم سنتی شهرشان مستثنا نبودند.
او ختنه را به چند دسته تقسیم می کند: تعریف سازمان بهداشت جهانی از ختنه به چند صورت است قطع آلت تناسلی و ناقص سازی جنسی زنان که به ۴دسته تقسیم می شود؛ نوع اول برش اطراف کلیتوریس انجام می شود که در ایران این نوع بیشتر انجام می شود. نوع دوم قطع کلیتوریس یا بخشی از آن است نوع سوم که به ختنه فرعونی معروف است قطع بخشی یا دوختن دو طرف است. و نوع چهارم که بیشتر در میان قبایل آفریقای مرکزی رایج بوده عبارت است از هرگونه عمل خطرناک دیگر بر روی آلت تناسلی زنان به مقصودی غیر پزشکی.
ختنه زنان پیامدهای مختلفی دارد که شامل پیامدهای فیزیکی و روانی، اجتماعی می شود. پیامدهای فیزیکی کوتاه مدت و بلند مدت است. درد، خونریزی، تشنج، التهاب و عفونت در دسته پیامدهای کوتاه مدت قرار گرفته و ایجاد اشکال در دفع ادرار، عفونت ادراری حاد، نازایی و … زیرمجموعه عوارض بلندمدت. اما عوارض ختنه زنان به عوارض فیزیکی محدود نشده، ذهن، روان و وجود فرد را به چنگ می آورد. تشویش های پیش از واقعه، وحشت از مورد حمله واقع شدن و فقدان لذت جنسی هنگام آمیزش به عنوان بزرگترین مشکل نمونه این تاثیرات است. به گفته احمدی ختان ها معمولا به دلیل سنین بالا کم بینی، لرزش دست دارند، برش ها و عوارض متفاوت خواهد بود.
احمدی در توضیح دلایل انجام ختنه دختران می گوید: دلایل این عمل در ابتدا تضمین پاکدامنی قبل از ازدواج، سربه زیری، حلال شدن دست پخت زن بسیار مرسوم است به خصوص در منطقه اورامانات، کاهش میل جنسی زنان و جلوگیری از استمنا، افزایش سلامتی، پاکی و طهارت و صاف و هموار کردن آلت تناسلی یکی از توجیهاتی هست که مخصوصا در منطقه ایلام عنوان شده.
قدرت واقعی ختنه در جهان از دین گرفته می شود. البته ارتباط زیادی با دین اسلام ندارد چون قبل از فراعنه مصر رایج بوده است. در آفریقا گروه های یهودی هم من شاهد بودم که ختنه زنان را انجام می دادند. گروه های دیگری هم اکنون در ایران پا به پای مسلمانان این عمل را انجام می دادند یا می دهند.
روند نزولی ختنه دختران
ارتقای آگاهی نگرش به ختنه دختران را متفاوت کرده. سازمان های فعال در زمینه های بشر دوستانه ختنه دختران را مصداقی از خشونت می دانند. بنا بر توصیف سازمان ملل از این عمل که آن را جلوه ای از نابرابری ریشه دار جنسیتی که زنان را در جایگاهی فرودست قرار می دهد می داند طی دهه گذشته هم در سطح جهانی و هم منطقه ای اقدامات مهمی انجام شده.
۱۷کشور در کشورهای آفریقایی که این مورد بیشتر در آنجا اتفاق می افتاد به صورت مشخص ختنه زنان را منع کرده اند مانند بورکینافاسو، سنگال، ساحل عاج، جیبوتی، تانزانیا و غیره. بعضی از کشورها نه تنها منع کردند بلکه آن را جرم انگاری هم کرده اند از جمله سنگال، سودان، مصر و چند کشور دیگر. حتی در کشورهای اروپایی این اتفاق را برای مهاجران آفریقایی خود منع کرده اند و اسپانیا پا را فراتر گذاشته و از انجام آن در کشورهای دیگر نیز جلوگیری کرده و قبل از هرگونه مسافرت و مهاجرتی دختر را معاینه می کند و از خانواده تعهد می گیرند این کار انجام نشود.
