وقتی ازدواج می‌کنم که بخواهم

الهه علی کرمی
منبع: گام به گام تا توقف ازدواج کودکان در ایران
حقوق کودک ار مهم ترین بحث ها در حوزه حقوق خانواده می باشد در همین زمینه ،مکاتب گوناگون حقوقی ،دیدگاه های متفاوتی ارائه داده اند و بحث های مختلفی صورت گرفنه هدف از این نوشتاربررسی سن قانونی ازدواج در ایران و راهکارهای موجود می باشد. ازدواج زود هنگام، نقض حقوق بشر است  رضایت کامل و آزادانه در امر ازدواج از حقوقی است که در اعلامیه خقوق بشر در سال ۱۹۴۸ به رسمیت شناخته شده است البته چه برای پسر و چه دختر ،ازدواج زود هنگام ،تبعات جسمانی،روانشناختی و عاطفی عمیق به دنبال دارد که لطمه به فرصت های آموزشی و فرصت های رشد فردی از آن جمله است .که خود باعث کاهش اعتماد به نفس و کاهش عزت نفس به دلیل تداوم شرایط و وابستگی مالی به همسر و عدم امنیت و همچنان عدم استقلال روانی و اختیار عمل فردی و همچنان افزایش نسبت خشونت خانگی و انزوای کودکان میشود.

دردهه اخیر سوء استفاده ی جنسی از کودک بیش از بیش در حقوق دولتها و نظام حقوق بین الملل مورد توجه قرار گرفته و هم به عنوان موضوع موافقت نامه های بین المللی مطرح شده و هم در کانون توجه سازمانهای بین الدولی و سازمان های بین المللی غیر دولتی قرار گرفته است.
اهمیت این جنبه از حقوق بشر به این جهت است که موضوع آن یکی از آسیب پذیرترین گروهها،یعنی کودکان ،صرف نظر از جنسیت ،مذهب،فرهنگ،یا وضعیت اقتصادی اجتماعی آنهاست.بر آورده شده است که حدود دو میلیون کودک در صنعت تجارت جنسی مورد سوء استفاده قرار میگیرند هر ساله حداقل یک میلیون کودک قاچاق میشود که به ویژه در برابر سوء استفاده جنسی آسیب پذیر هستند و همین طور آمار حقوقی زیادی نشان میدهد که کودکان در سنین کم ازدواج میکندد آماری که تا به امروز در کشورهای مختلف به چشم میخورد به طور مختصر نیجر ۶۸% جمهوری آفریقای مرکزی۶۸%  بنگلادش ۶۵% سودان جنوبی ۵۲% هند۴۷%  با توجه به محدودیت های دست یابی بر آمار دقیق یونیسف بر آورد کرده است که در ایران تقریبا ۱۷% از دختران پیش از رسیدن به سن ۱۸ طبق بر آوردهای یونیسیف و ۳%دختران هم پیش از رسیدن به سن ۱۵ سالگی ازدواج کرده اند.
متاسفانه هیچ آماری در مورد طبیعت و گسترده ی ازدواج در سنین پایین و بهره برداری جنسی در ایران در دست نیست چرا که این موضوع آشکارا مورد بحث و بررسی قرار نمی گیرد.و دست اندر کاران ادعا میکنند که سوءاستفاده ی جنسی از کودکان در غالب عقد ازدواج مصداق پیدا نمیکند چگونه ممکن است،اجزای بعضی از کلمات مرکب با یکدیگر در تضاد و تنافر هستند به عبارت دیگر اجزای بعضی از این عبارات را با یکدیگر نمیتوان جمع کرد از آن جمله تعبیر ازدواج کودکان است با توضیحاتی که خواهیم داد مسئله بیشتر روشن خواهد شد .
فقدان آمار و ارقام در مورد سوء استفاده جنسی از کودکان نباید بهانه ای برای کوتاهی و مسامحه باشد. زیرا در قانون مدنی ماده ۱۰۴۱ مصوب ۱۳۱۳ نکاح اناث قبل از رسیدن به به سن پانزده سال تمام ونکاح ذکور قبل از رسیدن به سن ۱۸ سالگی تمام ممنوع اعلام شده است و در مواردی که استثنا معافیت از شرط سن اعطا شود ولی در هر حال این معافیت نمیتواند به اناثی که کمتر از سیزده سال تمام دارنند و به ذکوری که کمتر از ۱۵ سال دارند اعطا شود بعد از این ماده مطابق قانون اصلاحی سال ۱۳۶۱ خورد و سن مجاز برای ازدواج را بعد از بلوغ دانست و در تبصره آن ماده بیان میشد که عقد نکاح قبل از بلوغ با اجازه ولی صحیح است به شرط رعایت مصلحت مولی علیه و در اخر اصلاحی در سال  ۱۳۸۱ در مورد سن ازدواج بیان داشت عقد نکاح دختر قبل ازرسیدن به سن ۱۳ سالگی تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح میباشد. پس در این ماده نفوذ نکاح صغیر مشروط بر این دانسته که اقدام ولی به مصلحت کودک باشدو به بار نیامدن مفسدت کافی نیست .و در قانون که در سال ۱۳۸۱ به عنوان قانون حمایت از کودکان و نوجوانان تصویب شده در ماده یک این قانون اعلام میدارد کلیه اشخاصی که به سن زیر هجده سال باشند کودک و نوجوان محسوب میشوند. در ماده ۲ این قانون ،قانون گذار هر نوع اذیت و ازار کودکان و نوجوانان را که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی یا اخلاقی وارد شود به سلامت جسم یا روان آنان را به خطر بیندازد ممنوع کرده است. و برای هر گونه صدمه ،اذیت و ازار ،شکنجه جسمی و روحی  کودک ،نادیده گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی و جسمی او ممانعت از تحصیل او ،فرد مرتکب این  امور به حبس و جزای نقدی تهدید کرده اند همچنین در قانونگذاری در ماده ۵ ،کودک آزاری را از جرایم عمومی محسوب کرده است. که نیاز به شکایت شاکی خصوصی ندارد. از طرف دیگر قانون رشد متعاملین ،معاملات و قراردادهای مالی افراد زیر هجده سال را بی اعتبار اعلام کرده است ،یعنی این افراد نمیتوانند تعهد مالی به عهده بگیرند یا طرف قراردادهایی واقع شوند که جنبه مالی دارد. همانطور که میدانید ،ازدواج قراردادی است که برای تحقق آن رضایت زن و شوهر لازم است برای اینکه این رضا مخقق شود ،باید طرفین اهلیت داشته باشند و یکی از شروط داشتن اهلیت علاوه بر بلوغ ،رشد است .یعنی همان چیزی که در قانون رشد متعاملین ،وجود آن را در زیر هجده سال معدوم فرض شده است.  همچنین توجه داشته باشید که بدون تردید،قرارداد نکاح آثار مالی دارد .آنگاه این سوال مطرح خواهد بود چگونه کسانی که کودک محسوب میشوند ،میتوانند ازدواج کنند و از طرف دیگر قانونگذار هر نوع اذیت و ازار به کودکان را که به آنها صدمه جسمی،روانی یا اخلاقی وارد کند و سلامت جسم و روان را به مخاطره بیاندازد ممنوع کرده ااست با عنایت به این که ازدواج قطعا رابطه ی جنسی را به دنبال خواهد داشت چگونه میتوان حالتی را فرض کرد که کودکی اعم از دختر یا پسر ازدواج کند و با تبعات جنسی ازدواج مواجه نشودو از این رهگذر ،صدمات جسمانی یا روانی و اخلاقی نبیند و سلامت جسم و روان او در مخاطره قرار نگیرد؟ در مورد ازدواج دختران کوچک در ماده پنجاه قانون حمایت خانواده  در صورتی که این ازدواج منجر به ضایعات بدنی یا مرگ شود که  چنین احتمالی وجود دارد قانونگذار برای ولی قهری ،شوهر و عاقد مجازاتهای کیفری شدیدی مقرر کرده است.درست است که اصلاح قانون و منوط کردن ازدواج به رعایت مصلحت طفل و اجازه دادگاه گام مثبتی است اما نباید نادیده گرفت که ایران فقط شهرهای بزرگ نیست که در آن ازدواج بالای سن ۱۸ سالگی اتفاق بیافتد هنوز در خیلی از روستاها و شهرهای بزرگ برای دختران وظیفه ای بالاتر از ازدواج متصور نیست بدون شک در این مناطق مصلحت دختر ازدواج زودرس است و هر گونه زیر سوال بردن آداب و رسوم در این مناطق مردود است مضافا به این که طبق کنوانسیون حقوق کودک هر فردی زیر ۱۸ سال کودک است ایران هم به این کنوانسیون پیوسته پس شایسته است سن ازدواج برای پسر و دختر برابر بالای ۱۸ سال باشد. در نظام حقوقی ایران در مورد ازدواج و سن قانونی آن حمایتی واقع نشده و در جای مناسب خود قرار نگرفته است.در نتیجه مدافعان و فعالان حقوق بشر نیز در شکل دادن هر گونه پیشرفتی در جهت مبارزه ازدواج در سنین پایین ناتوان هستند.
انتشار اعلامیه روانی حقوق کودک از ابتکارات انجمن بین المللی روان شناسان در سال ۱۹۷۹ بود که حق برخورداری کودک از محبت ،امنیت،رهایی از ترس و آزادی جسمی و روانی اموزش هویت ،آزادی بیان تشویق به بازی و رشد و خلاقیت را در اصول نه گانه خود بیان میکرد .از منظر جمهوری اسلامی ایران حقوق اساسی   اعتقاد آنچه در اندیشه اسلامی به عنوان حقوق کودک شناخته شده فراتر از اعلامیه ها و کنوانسیون بین المللی بوده و حتی حقوق قبل از تولد کودک را مدنظر قرار داده است بر این مبنا جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۲ برابر با ۱۹۹۳ میلادی کنوانسیون حقوق کودک را به صورت مشروط پذیرفت که این سنت پس از تسلیم آن به سازمان ملل متحد از سال ۱۳۷۳ لازم الااجرا شده است با این الحاق ما در جهت حمایت از حقوق کودک اعلام نمود.
ازدواج در سنین پایین بدون شرایط و آموزش و صلاحدیدهای لاجرم آثار متعدد و شدید کوتاه مدت و بلند مدت فیزیکی و روانی بر آنها به جای میگذارد که ممکن است بهبودی و رشد آنها را با مشکلات جدی مواجه کند وقتی ازدواج در سنین پایین صورت می گیرد به تبع آن و با توجه به فشارهای فرهنگی بارداری زودرس اتفاق می افتد در شرایطی که مادر نوجوان به بلوغ نرسیده است در شرایط بارداری،زایمان شیر دهی بقاءسلامت مادر و کودک را به خطر میندازد.
نهادهای حامی کودکان از میزان خطر بی خبرند و به کودکان نیز آگاهی های لازم  داده نمیشود ،این امر توان مقابله را کاهش می دهد .و مادامی که این موضوع در جامعه ایران به شکل عمومی مطرح نشود ، امیدی برای کاهش رنجهای کودکان وجود ندارد. ساختار سنتی خانواده ها ،به خصوص چگونگی نقش پدران بر سختی کار می افزایدو در جوامعی که به سبک سنتی همسرگزینی معتقدند، پدران یا سرپرست خانواده ،معمولا خود دست به انتخاب شوهر برای دختران می زنند  چگونه ممکن است مصلحت را رعایت کنند.مثل کشورهای آفریقای ،جنوب آسیا همچنان در مناطقی از ایران چگونه امیدی برای کاهش رنجهای کودکان وجود دارد دلایل مخالفت با ازدواج کودکان :
    مادر ایمن: safe motherhood
وقتی ازدواج در سنین پایین صورت میگیرد ،به تبع آن و با توجه به فشارهای فرهنگی ،بارداری زودرس اتفاق می افتد.در شرایطی که بدن مادر نوجوان به بلوغ نرسیده است در شرایط بارداری ،زایمان ،شیردهی،بقاء سلامت مادر کودک را به خطر میندازد..
سقط جنین های غیر عمدی.
    مرگ و میر مادری: maternal mortality

:Teenage pregnancy

حاملگی و مشکلات و عوارض زایمان درصد علل مرگ و میر دختران ۱۵ تا۱۹ ساله در کشورها با درآمد متوسط و پایین دنیا قرار دارند هر چند که میدانیم که اصطلاح حاملگی نوجوانان را معمولا برای شرایطی به کار میبرند که حاملگی خارج از کانون ازدواج صورت گرفته باشد آمار واقعیت های آمار جهانی حکایت از این دارد که،عمده این نوع حاملگی ها اتفاقا در چهارچوب نهاد ازدواج و خانواده شکل گرفته است.
۹۰% بارداری نوجوانان در چهارچوب ازدواج رخ میدهد.
نگرانی های نسبت به سلامت نوجوانان  موجود است  و ضرورت محافظت از افرادی در دنیایی که با انواع تهدیدها  و مخاطراتی چون بیماری های مقاربتی ،ایدز،اچ ای وی و… در جریان ازدواج دائم یا موقت روبرو هستیم و نسبت به این بیماری ها اسیب پذیر هستند .
چهار استراژدی برای مقابله:
GIRLS NOT BRIDES
تشکل بین المللی تحت عنوان دختر بچه نه عروس که خود متشکل از بیش از ۵۰۰ سازمان جامعه مدنی از هفتاد کشور دنیاست  در جهت پایان دادن به ازدواج کودکان و قادر ساختن دخترانی که ازدواج کردهاند برای بالفعل کردن استعداهایشان فعالیت میکند.
نظریه ای تحت عنون تغیر در معرفی یکسری رویکردهای اساسی برای مقابله با ازدواج کودکان ارایه کرده است که طی آن بر نقشی که هر فردی می تواند برای جلوگیری از این روند ایفا کند تاکید میکند:
در چهارچوب این نظریه تغییر،چهار مقوله به شرح زیر در جهت هماهنگی و هم افزایی تلاش های جمعی معرفی میشود:
توانمند کردن دختران EMPOWER GIRLS
MOBILIZING FAMILIES AND COMMUNITIES بسیج خانواه و اجتماعات محلی
تامین و تدارک خدمات ، ایجاد قوانین و سیاست ها.

Empower girl: 

توانمند کردن دختران: آموزش دختران و کار کردن با اینها تا بتوانند دانش و مهارت ها را کسب کنند  و به حقوقشان آگاه شوند و از حقوقشان بهره گیری کنند و کمک به آنها در جهت اینکه شبکه های حمایتی ایجاد کنند.
کمک به دختران تا بتوانند خود به کارگزاران تغییر تبدیل شوند و خانوادههایشان را در مسیر درست همسر گزینی و به همسر گزینی تحت تاثیر و تغییر قرار دهند.و با آگاهی از نقش های دیگری که میتوانند در جامعه یا اجتماع حود بر عهده گیرند مسیر را در زندگی خود بگشایند.
در همین جهت تامین برنامه های آموزشی در فضای امن : که میتواند هم فضای آموزشی باشد وارتقای مهارت های اجتماعی و ارتباطی و حرفه ای ایشان را به دنبال داشته باشد و هم فضای غیر رسمی باشد  شکل گیری دوستی هایی که بین ایشان ،مربیان و سایر دختران  یادگیرنده  و ایشان را از خدماتی که در محله یا اجتماع محلی برایشان فراهم هست مطلع گرداند.
این برنامه ها میتواند اعتماد به نفس وحس خود اثر بخشی این دختران را ارتقا بخشد .به ویژه دخترانی که دسترسی به نهاد های آموزشی رسمی ندارند.
The UNS commission on the status woman
در پایان، بر اساس توصیه ی کمیته ازدواج زود هنگام باید جلوکیری شود ،زیرا این ازدواج زود هنگام دختران را با کمترین حمایت در برابر سوءاستفادهی جنسی،در دست همسران بزرگسالشان رها میکند با وجود انکه نرخ با سوادی در ایران  بالاست  و اکثریت   مطلق کودکان  به مدرسه می روند ،هیچ تلاش آموزشی در این نهاد ها برای آگاه کردن کودکان در این مقوله صورت نمیگیرد بی توجهی به این اسیب ها همچنان بر میزان اسیب پذیری کودکان می افزاید  چرا که انها بدون دیدن اموزش های لازم در این موضوعات وارد زندگی زناشویی میشوند.
برای خاتمه دادن به این موضوع ازدواج در سنین پایین اشخاص علیرغم وجود تضادهای فرهنکی و سنتی باید اهمیت این مشکل جدی را ، درک کنند  دولت ها باید این مسئله را که چه عملی به عنوان سوء استفاده  محسوب میشود به ماموران نظامی و غیر نظامی اموزش دهند به همین ترتیب الویت دولتها باید این باشد که به کودکان و مردم آموزش دهند  چه اعمالی تجاوزگرانه و سوءاستفاده آمیز است. سازمان ها باید با مقامات رسمی دولت ها همکاری کنند تا در زمینه طبیعت سوء استفاده جنسی آموزش لازم را به آنها بدهند دولت وسازمانها همچنین باید به خانواده ها ومدارس .و موسسات اجتماعی از جمله موسسات مذهبی و فرهنگی تفریحی یاری رسانند .معطوف کردن تلاش ها و مسئولین کافی نیست کودکان باید به حقوق خود، به خصوص حق بر ایمن بودن از بهرهبرداری و سو استفاده جنسی آگاه باشند .این امر اسیبپذیری آنها را کاهش میدهد.در صورتی که قربانی شدند احتمال کشف و ردیابی بالا میرود .
در کشورهایی مانند ایران که مردم به شدت پایبند ارزشهای سنتی هستند ممکن است در برابر افزایش این آگاهی ها مقاومت هایی صورت بگیرد  چرا که چنین اقداماتی از نظر مذهبی نامناسب است و یا به حریم خانواده خدشه وارد میسازد .حمایت دولت از این اقدامات اساسی میتواند به تعدیل چنین واکنش هایی کمک کند به علاوه راه هایی وجود دارد که دولت ها و سازمان های غیر دولتی بتوانند به اموزش افراد بپردازند تا کمتر مساله ساز باشد.فعالان در ایران برای غلبه بر ترس از هنجارشکنی باید روش های مشابهی را به کار گیرند.چرا که رنجش جامعه نباید مانع آموزش در مورد این امر مهم شود افکار عمومی در مورد این موضوع نباید موجب محدود شدن اقدامات اموزشی شود حامیان فعالان کودک میتوانند از روش های مختلفی برای اموزش افراد استفاده کنند.